Tomatis là một bác sĩ tai mũi họng tài năng người Pháp. Bản thân ông đã từng là một đứa trẻ sinh non.  Trị liệu âm thanh Tomatis do ông sáng lập đã giúp rất nhiều người cải thiện kỹ năng vận động, cảm xúc, ngôn ngữ và nhận thức qua âm nhạc.

Khám phá của Tomatis

Khám phá quan trọng nhất của Tomatis là tai không phải là một cơ quan thụ động mà có chức năng tương đương với một ống kính (zoom) cho phép nó tập trung vào những tiếng ồn cụ thể và lọc bỏ những tiếng ồn khác. Ông gọi đó là khả năng thu phóng thính giác.

Khi mọi người lần đầu tiên bước vào một bữa tiệc, họ sẽ nghe thấy một mớ tiếng ồn, cho đến khi họ điều chỉnh để tập trung vào các cuộc trò chuyện cụ thể. Mỗi cuộc trò chuyện xảy ra ở tần số âm thanh hơi khác nhau. Một khi một người có ý định lắng nghe một cuộc trò chuyện cụ thể, việc lắng nghe, từ góc độ sinh lý học, không bao giờ là thụ động. Bởi vì hai cơ trong tai giữa cho phép nó tập trung vào các tần số cụ thể và bảo vệ nó khỏi những âm thanh lớn đột ngột.

Ở hầu hết mọi người, hầu hết thời gian, sự điều chỉnh cơ bắp này, giúp cho việc thu phóng thính giác, diễn ra tự động và vô thức. Khi âm thanh lớn xảy ra, tính năng thu phóng sẽ tắt chúng theo phản xạ. Tuy nhiên, việc thu phóng đôi khi có thể chịu ảnh hưởng của sự kiểm soát một phần có ý thức. Ví dụ khi chúng ta cố gắng tập trung vào một cuộc trò chuyện quan trọng trong một căn phòng rất ồn ào hoặc khi học ngoại ngữ.

Vai trò của các cơ tai giữa

Cơ đầu tiên của hai cơ đó là stapedius. Khi nó căng lên, nó làm tăng khả năng nhận biết và phân biệt các âm thanh có tần số trung bình-cao của ngôn ngữ, đồng thời tắt tiếng các âm thấp đang lấn át các tần số cao hơn. Từ đó cho phép người nghe tách âm thanh giọng nói từ môi trường. Cơ thứ hai là tensor tympani, điều chỉnh độ căng của màng nhĩ, bổ sung cho stapedius. Khi nó căng lên, nó làm giảm nhận thức về âm thanh tần số thấp trong tiếng ồn nền.

Cả hai cơ tai giữa này đều co lại khi chúng ta nói, để chúng ta không làm tổn thương tai khi nghe giọng nói của chính mình.

Điều này không chỉ xảy ra với các ca sĩ opera, một đứa trẻ la hét sẽ to như một đoàn tàu chạy qua. Tomatis cũng quan sát thấy rằng khi các cơ này hoạt động không tốt vì chúng yếu, như trường hợp của nhiều trẻ em, chúng sẽ nhận nhiều tần số thấp (và do đó là quá nhiều tiếng ồn xung quanh) và không đủ tần số cao hơn của giọng nói.

Các cơ của tai giữa, có chức năng hiểu được giọng nói, được điều chỉnh bởi não. Như các nghiên cứu của nhà thần kinh học Jonathan Fritz và các đồng nghiệp của ông từ Đại học Maryland cho thấy, khi các tần số cụ thể mang thông tin quan trọng (trong một thí nghiệm, nó có thể là âm thanh báo cho thấy một cú sốc sắp xảy ra), những vùng não bộ của các tần số đó trong vỏ não thính giác phát triển trong vòng vài phút, để tập trung vào chúng tốt hơn. Khi các tần số đó dừng lại, các vùng não đó có thể trở lại kích thước trước đó hoặc đôi khi vẫn tiếp tục phát triển. Do đó, khả năng thu phóng thính giác có tính chất của độ mềm dẻo não bộ. 

Phương pháp của Tomatis

Những trẻ em đã từng bị viêm tai mãn tính bị giảm trương lực cơ (khối cơ thấp tổng quát) của các cơ tai. Giảm trương lực toàn thân cũng thường gặp ở trẻ chậm phát triển. Tổng khối cơ thấp này cũng ảnh hưởng đến cơ tai của chúng. Vì vậy chúng không thể tập trung vào các tần số âm thanh cụ thể. Thế nên chúng chỉ nghe thấy tiếng ồn không phân biệt, âm thanh bị bóp nghẹt hoặc quá nhiều âm thanh cùng một lúc. Do đó thính giác của chúng không bao giờ nhận được tín hiệu rõ ràng và không thể phát triển bình thường. 

Tomatis nhận ra rằng ông có thể sử dụng Tai điện tử (electronic ear) để thực hành thu phóng thính giác bằng cách điều khiển âm thanh. Đối với những người có bản đồ thính giác không có sự phân biệt, ông đã phát các tần số âm thanh luân phiên kích thích và thư giãn các cơ tai chùng và các mạch não liên quan, để giúp chúng được rèn luyện. Những người nghe nhạc đã được điều chỉnh của ông được rèn luyện để tạo ra các bản đồ não có khả năng phân biệt tốt hơn. Theo thời gian, họ có thể bắt đầu phân biệt giọng nói với các tiếng ồn xung quanh.

Trị liệu âm thanh Tomatis và tự kỷ

Tự kỷ là một rối loạn phát triển thường trở nên rõ ràng trong ba năm đầu đời. Tự kỷ cũng có thể được xem như một chứng rối loạn tích hợp cảm giác và rối loạn giao tiếp, trong đó Phương pháp Tomatis có thể tạo ra những thay đổi tích cực và lâu dài trong cả hai phương diện.

Trị liệu âm thanh Tomatis không chữa được tự kỷ. Tuy nhiên, trị liệu âm thanh hay còn gọi là trị liệu nghe Tomatis có thể cải thiện đáng kể chất lượng sống của nhiều người tự kỷ bằng cách làm giảm các triệu chứng. Người ta nhận thấy rằng trị liệu âm thanh Tomatis đã cho thấy sự cải thiện ở các mức độ khác nhau trong 60% người được chẩn đoán tự kỷ và thường được sử dụng cùng với các phương pháp trị liệu khác.

Bằng cách kích thích hệ thính giác và thông qua đó kích thích não, trị liệu âm thanh Tomatis đã có thể làm giảm các triệu chứng tự kỷ ở các mức độ khác nhau. Mỗi người tự kỷ khác nhau và có thể phản ứng khác nhau với chương trình trị liệu. Trong một số trường hợp, chúng tôi thấy kết quả đầu tiên chỉ trong vòng vài tuần, trong khi những trường hợp khác có thể mất nhiều thời gian hơn. Ngoài ra, tiến trình không bao giờ là một đường thẳng. Vẫn có những ngày tốt và những ngày không tốt. Nhưng xu hướng thường là đi lên, đặc biệt là khi bạn theo dõi trong khoảng thời gian vài tháng. Trong nhiều trường hợp, chúng tôi đã thấy những cải thiện trong các lĩnh vực sau:

Giảm sự nhạy cảm với âm thanh.

• Họ sẽ có thể đối phó với tiếng ồn tốt hơn. Như một bà mẹ đã nói: “Bây giờ con tôi có thể nghe thấy tiếng máy hút bụi hoặc máy trộn mà không bị mất kiểm soát”.
• Họ có thể bắt đầu kết nối với những gì xảy ra xung quanh mình. Bởi vì họ cảm thấy ít bị đe dọa bởi những âm thanh xung quanh mình.
• Do đó, họ có thể bớt nóng nảy hơn và ít thể hiện hành vi lặp lại hơn. Họ cũng có thể bắt đầu chú ý hơn. Một trong những phụ huynh nói về cô con gái mắc chứng tự kỷ của mình: “Con bé hòa nhập hơn, chú ý hơn”.

Giảm sự đề phòng xúc giác.

Khi họ trở nên ít đề phòng tiếp xúc xúc giác hơn, mong muốn tiếp cận của họ sẽ tăng lên và họ có thể bắt đầu tương tác với những người khác. Điều này làm cho họ trở nên dễ tương tác xã hội hơn. Họ cũng có thể trở nên trìu mến hơn. Một đứa trẻ có thể đến và ngồi trong lòng bạn, mong được ôm và âu yếm.

Cải thiện kỹ năng ngôn ngữ

Đối với trẻ tự kỷ không biết nói, khả năng tiếp thu ngôn ngữ sẽ được cải thiện. Chúng có thể cố gắng nói nhiều hơn và bắt đầu nói bập bẹ, thử giọng của mình. Đối với trẻ tự kỷ có kỹ năng ngôn ngữ tốt hơn, việc diễn đạt được cải thiện. Chúng có thể sử dụng những câu dài hơn và tìm những từ thích hợp hơn để mô tả mọi thứ. Chúng cũng có thể sử dụng đại từ nhân xưng chính xác hơn, như “Tôi” và “Bạn”, thay vì nói đến bản thân bằng ngôi thứ ba. Thông thạo ngôn ngữ tốt hơn dẫn đến tăng ham muốn giao tiếp.

Cải thiện sự thèm các thức ăn. ít kén chọn những gì chúng thích ăn. Những người kén ăn có thể bắt đầu chấp nhận nhiều loại thức ăn hơn, bao gồm cả thức ăn có kết cấu khác nhau.

Hình ảnh về bản thân tốt hơn

Khi họ bắt đầu kết nối với giọng nói của mình, hình ảnh bản thân của họ sẽ bắt đầu được cải thiện. Họ biết rằng họ có tiếng nói!

Cải thiện kỹ năng xã hội

Họ có thể bắt đầu tìm kiếm sự giao tiếp và phản hồi tốt hơn với những người khác. Họ có thể bắt đầu làm theo hướng dẫn tốt hơn. Họ có thể bắt đầu khởi xướng giao tiếp.

Ít hành vi hung hăng hơn

Họ có thể trở nên ít hung hăng hơn đối với người khác và với chính mình. Họ có thể ít gây thương tích hơn cho bản thân và ít thể hiện hành vi lặp lại hơn.

Giao tiếp mắt tốt hơn

• Họ có thể bắt đầu nhìn thẳng vào mắt bạn và hiểu những gì bạn đang nói một cách dễ dàng hơn. “Cô tôi nhìn vào mặt mọi người “, một phụ huynh cho biết. Họ có thể bắt đầu chú ý hơn đến những gì họ nhìn thấy. Như một bà mẹ đã nói: “Khi chúng tôi lái xe, con tôi nhìn ra ngoài cửa sổ. Nó chưa bao giờ làm điều đó trước đây.”
• Khi người tự kỷ quá nhạy cảm với âm thanh, chúng tôi cố gắng điều trị điều này trước tiên. Khi chúng ta loại bỏ được trở ngại này, chúng ta có thể giúp chúng bắt đầu nghe tốt hơn. Nó cũng mở ra con đường để cải thiện sự tích hợp các giác quan. Hai yếu tố này, kỹ năng nghe được cải thiện và khả năng tích hợp các giác quan tốt hơn. Đây là nền tảng để phát triển kỹ năng giao tiếp của họ.

Giảm sự nhạy cảm với âm thanh

Những người mắc chứng tự kỷ thường có những cơn đau không thể chịu đựng được vì họ quá nhạy cảm. Nhiều người quá nhạy cảm với âm thanh. Cường độ cơn đau của họ có thể rất dữ dội. Một số dấu hiệu của quá nhạy cảm là:

• Lấy tay che tai để bảo vệ mình khỏi những âm thanh truyền đến
• Bùng lên cơn giận dữ dội do bực bội khi phải đối phó với những âm thanh liên tục phát ra
• Lặp lại các từ, cụm từ hoặc câu giống nhau, có lẽ như một cách để xoa dịu hoặc ổn định bản thân khi đối mặt với những âm thanh cường độ cao và khó hiểu

Vậy, tại sao họ lại quá nhạy cảm với âm thanh?

Lý do nằm ở cách chúng ta lắng nghe. Tất cả chúng ta đều nghe bằng tai và bằng cơ thể. Da và xương của chúng ta là những chất dẫn truyền âm thanh tuyệt vời. Toàn bộ cơ thể của chúng ta phản ứng với âm thanh. Tuy nhiên, không giống như hầu hết mọi người, nhiều trẻ tự kỷ (và cả người lớn) chủ yếu lắng nghe bằng cơ thể của họ. Âm thanh do cơ thể thu nhận sẽ đi trực tiếp đến não mà không được lọc. Điều đó có nghĩa là những tiếng ồn xung quanh không liên quan sẽ không được lọc ra. Vì vậy, nhiều người tự kỷ liên tục bị âm thanh tấn công.

Khi mọi người chủ yếu nghe bằng tai, âm thanh sẽ được lọc để giảm cường độ của nó. Ngoài ra, họ có thể lọc ra tất cả các tiếng ồn xung quanh để có thể tập trung vào những gì thực sự quan trọng. Nhiều người tự kỷ không có khả năng làm điều đó.

Vì vậy, khi các nhà trị liệu Tomatis làm việc với những người tự kỷ quá nhạy cảm với âm thanh, mục tiêu đầu tiên của họ là giải mẫn cảm với phản ứng dẫn truyền của xương và làm cho đôi tai của họ trở thành lối vào chính để tiếp nhận âm thanh. Bằng cách đó, âm thanh có thể được xử lý theo cách chính xác.

Các nhà trị liệu sẽ làm điều đó bằng cách cho khách hàng nghe nhạc định lượng thông qua một tai nghe đặc biệt được trang bị bộ rung. Thông qua máy rung, họ sẽ nghe bằng cơ thể và đồng thời nghe bằng tai. “Âm nhạc” đến với bộ rung trước và vài phần nghìn giây sau đó đến tai. Theo thời gian, khách hàng sẽ điều chỉnh để nghe chủ yếu bằng tai của họ. Giải mẫn cảm dẫn truyền xương làm giảm sự nhạy cảm với âm thanh. Điều này có vẻ vô lý khi sử dụng âm thanh để giải mẫn cảm cho một người nhạy cảm với âm thanh. Thế nhưng đó là một cách hiệu quả, nhẹ nhàng và không xâm phạm để bắt đầu giảm bớt một số vấn đề liên quan đến tự kỷ.

Vì tất cả các giác quan của chúng ta đều liên quan với nhau, nên việc giảm độ nhạy cảm với âm thanh thường dẫn đến việc giảm các độ nhạy cảm khác. Chẳng hạn như phòng thủ xúc giác và việc không thích thực phẩm có kết cấu khác nhau.

Cải thiện giao tiếp

Tomatis phát hiện ra rằng chúng ta chỉ có thể tạo ra âm thanh nếu chúng ta nghe tốt âm thanh đó. Do đó, tự lắng nghe mình là cơ sở của việc nói. Vì vậy, nghịch lý thay, chính tai lại điều khiển lời nói và kiểm tra tất cả các thông số của nó: cường độ, lưu lượng, phát âm, v.v.… Vì vậy, tự lắng nghe là cơ sở để giao tiếp với người khác.

Chương trình Trị liệu Âm thanh Tomatis cố gắng giúp trẻ tự kỷ phát triển khả năng tự lắng nghe để thúc đẩy giao tiếp.

Trong bối cảnh đó, các bài luyện thanh là chìa khóa để cố gắng đạt được mục tiêu đó. Trẻ được yêu cầu nói chuyện vào một micrô. Thông qua một vòng phản hồi, chúng ngay lập tức cảm nhận được giọng nói của mình đang quay trở lại tai phải, đây là tai cho phép xử lý ngôn ngữ nhanh hơn và chính xác hơn. Giọng nói không chỉ trở lại tai mà còn đến xương nhờ một máy rung nằm trên hộp sọ. Nếu một đứa trẻ tự kỷ nặng và không có ngôn ngữ, họ vẫn mở micrô để cố gắng ghi lại tiếng bập bẹ của trẻ hoặc bất kỳ giọng nói nào mà trẻ có thể phát ra.

Các bài luyện thanh thường khó đối với trẻ tự kỷ, đặc biệt là ở giai đoạn đầu. Thông thường, chúng sợ tiếng nói của mình và ngay lập tức trở nên im lặng. Cần có sự động viên nhẹ nhàng để giúp chúng dần dần vượt qua sự lo lắng. Phản ứng của chúng rất dễ hiểu: thứ nhất, điều này là mới, và mọi thứ mới đều mang đến sự sợ hãi. Thứ hai, đây là lần đầu tiên chúng “lắng nghe” giọng nói của chính mình. Cho đến bây giờ, có lẽ chúng không kết nối bản thân với giọng nói của mình. Bởi vì điều đó đòi hỏi phải có ý thức về bản thân và nhận thức về cơ thể, cả hai đều yếu ở hầu hết trẻ tự kỷ.

Sự rung động của xương là chìa khóa để phát triển nhận thức tốt hơn về cơ thể, là cơ sở để phát triển bản thân.

Các nhà trị liệu Tomatis thường quan sát thấy những trẻ tự kỷ cố gắng nuốt micro trong các bài luyện thanh. Nó đem đến cho chúng một rung động dữ dội dội lại khắp cơ thể của chúng. Nó cho chúng cơ hội để “cảm nhận” cơ thể mình. Một số người cực kỳ thích trải nghiệm này, nhưng một người trưởng thành bình thường không thể chịu được cường độ rung của xương mà nó tạo ra. Bản thân hiện tượng này là rất bình thường. Thực tế đơn giản là việc nói tạo ra các rung động khắp cơ thể của chúng ta, nhưng chúng ta hầu như không nhận thức được và không bị quấy rầy bởi nó.

Trong cuốn sách của mình về hát opera (L’Oreille et la Voix, không xuất bản bằng tiếng Anh), Tomatis giải thích chi tiết cách các ca sĩ phải kiểm soát cơ thể của họ đến mức cảm giác bản thể nhỏ nhất, để tạo ra âm thanh có chất lượng hoàn hảo. Ca sĩ, ông khẳng định, cần học cách với cơ thể của họ như thể nó là một nhạc cụ. Tương tự như vậy, trẻ tự kỷ phải học cách sử dụng cơ thể của chúng như một công cụ để bắt đầu sử dụng ngôn ngữ. Các bài tập thanh nhạc mà các nhà trị liệu Tomatis thực hiện, giúp trẻ có thể “cảm nhận” được cơ thể của mình, xây dựng khả năng tạo ra âm thanh và điều này có thể dẫn đến ngôn ngữ.

Bằng cách cho trẻ khả năng tạo ra âm thanh một cách có kiểm soát, trị liệu Tomatis mở ra con đường để chúng phát triển ý thức về bản thân. Như chúng ta đã biết rõ, “tìm thấy tiếng nói của một người” là tìm thấy chính mình. Kết quả là, sự cải thiện trong các lĩnh vực sau đây thường được nhận thấy:

• Cách phát âm mở rộng của các từ
• Ngôn ngữ biểu cảm tăng lên
• Ngôn ngữ tiếp thu phát triển hơn
• Kỹ năng nghe tốt hơn
• Kiểm soát giọng nói tốt hơn
• Ngày càng phát triển ý thức về bản thân
• Nhận thức sâu hơn về toàn bộ cơ thể

Rõ ràng là giảm độ nhạy cảm và điều chỉnh sự kết hợp các giác quan là những bước quan trọng giúp kết nối trẻ tự kỷ với gia đình và môi trường của chúng, cho phép chúng ra khỏi lớp vỏ bảo vệ của mình. Trong khi Trị liệu Âm thanh Tomatis chủ yếu tập trung vào các bài tập nghe và luyện âm thanh, các giác quan khác cũng đồng thời được cải thiện.

Theo www.tomatistherapy.com/autism

-Tư vấn viên Dương Mạnh Quân biên dịch-