Hãy tưởng tượng mình là một em bé được chơi cát và nước, lấy ngón tay nhúng vào màu để vẽ, lấy cục bột nhào nặn, hay lắp ráp Lego thành một toà nhà, chiếc xe. Cảm giác ra sao?
Trẻ sơ sinh đi vào thế giới và lớn lên, cần được người nuôi dưỡng giúp kích thích các giác quan, để trẻ tiếp xúc với môi trường, tìm hiểu và khám phá thế giới xung quanh. Điều này rất quan trọng cho sự phát triển sức khoẻ và học hỏi của trẻ.
Trẻ tiếp xúc với môi trường qua các giác quan. Các giác quan tiếp nhận các cảm giác, qua các mạng thần kinh đưa lên kích thích hệ não. Vùng thái dương được kích thích giúp trẻ cầm, sờ mó; vùng chẩm của nhãn giác giúp trẻ quan sát kỹ hơn, vùng thái dương kích thích ngửi, và tiểu não thúc đẩy trẻ hoạt động và phát triển. Ngoài năm cảm giác sờ, thấy, ngửi, nếm và nghe, trẻ còn cảm giác vận động thăng bằng, và không gian nữa (Gascoyne 2016)
Khi các giác quan được kích thích đều đặn, trẻ sẽ tìm hiểu và đạt được những hoạt động càng ngày càng phức tạp hơn (Hines 2021, Fisher 2018). Khi học một kỹ năng mới, hay một kiến thức mới, qua thử đi thử lại, trẻ học phối hợp các giác quan để tạo những vận động cần thiết hay phát triển vận động thân thể, nhận biết, ngôn ngữ và cảm xúc xã hội.
Trẻ cần được có cơ hội được sờ mó, nhìn, nghe, ngửi nếm và thử các vận động tinh và thô. Khoa học thần kinh xác định nếu trẻ ít cơ hội tiếp xúc qua cảm giác, não trẻ không được kích thích, trẻ sẽ phát triển kém, ngôn ngữ, kỹ năng nhận biết, đồng cảm và giao tiếo xã hội, sẽ không phát triển tốt (Perry 2000).
Chơi cảm giác giúp trẻ phát triển học hành ra sao?
- Nhận biết: qua quan sát, sờ mó, trẻ ghi nhớ các cảm giác và vận dụng thân thể để
hoạt động khám phá. qua xếp loại, đếm, trẻ phát triển các yếu tố toán học. Trẻ từ từ gia tăng chú ý, tập trung vào kinh nghiệm hoạt động, đi tới tư duy lý luận, hệ thống hóa, giải quyết vấn đề và quyết định. - Ngôn ngữ: từ kinh nghiệm nghe tiếng người khác nói, kết hợp với sờ mó, cầm vật
dụng, vận động tinh với các ngón tay, trẻ học viết, vẽ, trẻ bắt chước gọi tên các màu sắc hình thể khác biệt phát triển ngôn ngữ… - Thân thể: khi chơi, qua vận động tinh, thô trẻ phát triển năng lực vận động của thân thể, từ thô đến tinh xảo vững chắc. Đưa tới ý thức về thân thể trong không gian, phối hợp tinh thô.
- Kỹ năng xã hội: kinh nghiệm bắt chước vận động, tới chơi giả bộ, phát triển ngôn ngữ, kỹ năng tự lập hằng ngày, đưa tới phát triển tưởng tượng, đóng vai, đóng kịch, trẻ tự tin kết bạn, giao tiếp, tương tác, chia sẻ cụ thể và luân phiên, hợp tác, hợp tác về ý tưởng, học kỹ năng xã hội, từ đồng cảm đến đoán biết những biểu hiện hành vi không lời của bạn v.v.
- Tình cảm: từ chơi với bạn, với người xung quanh, trẻ biết tự khám phá cảm xúc của mình, qua quan sát bắt chước, trẻ học điều chỉnh, an tịnh cảm xúc lo âu, giận hờn và chia sẻ, quản lý tình cảm
Khi chúng ta săn sóc trẻ và biết giúp trẻ phát triển sớm các cảm giác qua chơi trẻ sẽ có nhiều cơ hội để học, tự khám phá, phát triển các kỹ năng càng ngày càng phức tạp, các hành vi, ngôn ngữ, để hoà nhập vững chãi.
Chúng ta phải thấy được tầm quan trọng của chơi để phát triển cảm giác, và cần lập lại những giáo án đưa vào các chương trình chơi càng nhiều càng tốt trong các lãnh vực phát triển kỹ năng cho trẻ, phù hợp với nhu cầu, sở thích và giới hạn tiếp thu của hệ cảm giác của từng trẻ.
Tác động tích cực của việc Chơi đến các giác quan
Nhãn quan: để phát triển nhãn quan, cho những trò chơi tạo hình, vẽ trên bàn, đọc sách hình, chơi trên cát, đi tham quan, chơi banh, chạy nhảy các mốc, đóng kịch, lắp ráp, xây lego hình khối, hình dạng, các kính vạn hoa, soi gương ánh sáng, dịu, pha lê v.v.
Xúc giác: chơi với các vật nhiệt độ nóng lạnh, rung động, các thể, bơi tùy theo thời gian, nước ấm hay lạnh, nhào nặn, vẽ bằng sơn, dán, lắp ráp gỗ, nhựa, vải, bông xốp
Thính giác: nghe các âm thanh từ dụng cụ nhạc, chuông, gõ, lắng nghe các con vật, chim, chó mèo, gia súc v.v nghe nhạc êm dịu, nhịp nhàng, đọc vần, thơ, hát, đàn
Vị giác: cho trẻ các món rau sống cà rốt, ớt xanh, củ cải, ổi, trái cây, chua ngọt mặn, tránh các sản phẩm biến chế ngọt mặn và màu sắc
Khứu giác: rau thơm, hoa thơm, kinh nghiệm làm vườn phối hợp xúc giác, đi công
viên, thả mùi thơm phòng nghỉ mệt, nông trại…
Tiền đình: lăn, đu, nhảy, leo trèo… lộn mèo; phối hợp với nhạc, chơi dù, ném bao
gạo, vòng, xây các chỗ chơi
Nội cảm: đi trên cao thấp, nhảy, đá, ném, xoay tròn, yoga, và thiền để thư giãn
Ở Wollongong, Úc ngày 30/3 này bà Martha Johnson, chuyên gia giáo dục sớm, rất quan tâm đến tác động giúp trẻ tự kỷ có cơ hội phát triển bộ não của trẻ sẽ cho khai trương ngày 30/3 này một phòng kích thích xúc giác củng cố các synáp của não bộ qua sờ mó, nhìn, ngửi mà bà đặt tên là A Sanctuary – Một Khu vực sinh tồn an toàn cho trẻ.
Các trẻ tự kỷ sẽ cùng với cha mẹ đến đến đây tham gia các trò chơi cảm giác và cảm thấy an toàn. Trẻ và cha mẹ sẽ có cơ hội chơi các trò từ đơn giản đến phức tạp, khảo sát, khám phá và phát triển nhận biết và ngôn ngữ, kỹ năng vận đông, tương tác… trong giới hạn của ngưỡng cảm giác của trẻ.
Phòng được trang bị bóng đèn, gương, các vật sờ mó, nệm, võng, đu, ống thổi, bàn ánh sáng, màn ánh sáng, các chăn đắp có sức nặng, và một tấm thảm ghi nhớ dấn ấn của trẻ
Sanctuary này, khu an toàn này là trung tâm hội nhập cho tất cả trẻ đến chơi, có chuyên gia can thiệp biết điều động các trò chơi của trẻ hướng đến từ tập trung vào đồ vật và môi trường đến các tập trung nhận biết các nét mặt, tiếng nói và vận động của người khác.
Bà Johnson chủ trương dựa trên mô hình ESDM của Dawson và Rogers (2013) đã được chứng nghiệm có hiệu quả nhất. Mô hình chú trọng đến phát triển kỹ năng chơi, nhận biết, bắt chước, cùng chú ý, giao tiếp thì các hành vi tự giảm và nhẹ dần. để trẻ học rất tự nhiên qua chơi. Khi trẻ thích thú thì sẽ học nhanh hơn, trong khi cha mẹ và người dạy tôn trọng sở thích của trẻ.
Sau đó, bà hy vọng nếu cha mẹ tin cậy vào phương pháp này, họ sẽ tham gia học những kỹ năng bởi đội ngũ chuyên môn.
– Cô Vũ Thị Dung biên dịch –
Tham khảo thêm bài viết Tầm quan trọng của phòng chơi trong việc điều chỉnh rối loạn xử lý cảm giác.