Hỏi:

Con mình 10 tuổi là trẻ tự kỷ. Con có nhiều hành vi như phun nước bọt rồi chà ra tay. Đôi lúc, con thích ra đường thấy người lạ nắm tay hoặc kéo xe. Nếu con không thích hay phản đối sẽ tự đánh vào miệng (cụ thể mẹ bảo đi học bài). Mình sẽ phải xử lý như thế nào với các hành vi này?

Trả lời:

Khi chúng ta nói về thay đổi một hành vi cụ thể của trẻ, đặc biệt là trẻ tự kỷ, tôi muốn các bạn hỏi mình 3 câu hỏi.

Thứ nhất là con mình có đang an toàn không?

Trẻ tự kỷ thường cảm thấy không an toàn trong thế giới bình thường của chúng ta. Có thể do việc quá tải giác quan, các vấn đề về cơ thể, hoặc cách mà mọi người tương tác với trẻ. Nếu thật sự trẻ đang an toàn, bạn sẽ bước sang câu hỏi tiếp theo:

Hành vi đó có thật sự cần phải thay đổi hay không?

Trẻ tự kỷ thường có nhiều hành vi tự kích thích. Các hành vi đó đem lại một trật tự cho trẻ trong một thế giới trẻ cảm thấy không thể kiểm soát được, giúp trẻ cảm thấy an toàn hơn. Với những hành vi không gây hại cho trẻ hay người khác hay môi trường thì chúng ta nên để trẻ được thực hiện chúng.

Phương pháp xử lý

Trong trường hợp này là con của bạn phun nước bọt lên tay và chà. Bạn có thể nhắc con sau khi chà xong thì rửa tay để đảm bảo vệ sinh. Nếu bạn cho rằng việc trẻ chà nước bọt không tốt cho sức khoẻ của bé thì bạn có thể hướng bé sang chơi những trò chơi với sơn hoặc màu nước và cố gắng cho bé được dùng ngón tay để vẽ. Nếu bé thích bơi thì đó sẽ là một hoạt động tuyệt vời. Bơi sẽ đem lại cho bé nhiều các kích thích giác quan cần thiết cho việc điều chỉnh. Bên cạnh đó, được bơi thường xuyên sẽ giúp trẻ giảm bớt các hành vi tự kích thích.

Việc nắm tay và kéo xe người lạ là hành vi chúng ta không muốn trẻ làm vì có thể sẽ ảnh hưởng đến sự an toàn của trẻ, cũng như hành vi đánh vào miệng. Lúc này chúng ta sẽ tự hỏi mình câu hỏi thứ ba, cũng là câu hỏi cuối cùng.

Tại sao trẻ lại thực hiện hành vi này?

Liệu trẻ đang muốn giao tiếp với chúng ta điều gì qua hành vi đó?

Đầu tiên là về hành vi nắm tay và kéo xe người lạ.

Có thể trẻ muốn có được sự chú ý của mọi người, hoặc muốn tương tác với một ai đó. Trẻ tự kỷ thật sự không phải như mọi người nghĩ là cố tình xa lánh chúng ta. Chỉ vì xã hội có quá nhiều điều khó lường làm trẻ sợ hãi và thu mình lại. Việc bạn có thể làm ngay là hạn chế để trẻ không thể tự ra ngoài đường một mình. Sau đó dành nhiều thời gian chơi với trẻ để trẻ có được sự chú ý của người lớn.

Trong quá trình chơi với trẻ, khi trẻ ở trạng thái có thể tiếp nhận thông tin (thường là khi trẻ chú ý đến bạn, chơi vui với bạn) bạn giải thích cho trẻ về việc nắm tay và kéo xe người lạ có thể đem đến những rủi ro gì (xe có thể đè lên người con đau hoặc người lạ không hiểu họ có thể giận giữ với con…). Khi trẻ có được nhiều sự chú ý của những người thân trong gia đình, việc muốn tiếp xúc với người lạ có thể sẽ giảm bớt và lúc đó bạn có thể cho trẻ ra ngoài nhiều hơn.

Về việc trẻ đánh vào miệng khi mẹ bảo đi học bài

Đây có thể là hành vi trốn tránh nếu việc đánh làm mẹ thôi không bắt trẻ học bài nữa. Tuy nhiên nhiều khả năng là việc mẹ bảo đi học bài gây ra căng thẳng cho trẻ. Có thể con biết bài quá khó so với khả năng của mình. Hoặc trước đây việc học bài hay đi kèm với những cảm xúc tiêu cực của những người lớn. Chẳng hạn như ép hoặc doạ nạt khiến trẻ có phản xạ tự nhiên là sợ hãi. Nỗi sợ sẽ gây ra căng thẳng và trẻ sẽ đi vào trạng thái chống trả hoặc chạy trốn của hệ thần kinh với hành vi đánh vào miệng.

Các nhà giáo dục tiên tiến trên thế giới đều cho rằng mỗi đứa trẻ đều làm tốt nhất có thể để hài lòng người lớn. Khi chúng trốn tránh hoặc chống đối là khi chúng cảm thấy sợ hãi vì không đủ khả năng thực hiện những gì chúng ta muốn chúng làm ở thời điểm đó. Hãy giảm thiểu các căng thẳng cho trẻ bằng cách :

• Tìm hiểu xem trẻ có đang an toàn khi mẹ bảo đi học bài không?
• Nếu trẻ đang không an toàn có thể chuyển sang làm lúc khác được không?
• Bài mẹ yêu cầu trẻ làm có khó quá hay không? Có thể chia nhỏ để làm nhiều lần được không?
• Đề nghị với trẻ là mẹ sẽ giúp con cùng làm
• Khi con làm được kể cả một phần bạn cũng khen con thật nhiều
• Nếu thấy con bắt đầu căng thẳng, cho con nghỉ một vài phút rồi lại làm tiếp .

Và điều quan trọng là thái độ của chúng ta khi giúp trẻ thay đổi hành vi. Càng bình tĩnh, yêu thương và chấp nhận trẻ bao nhiêu thì bạn sẽ càng thành công bấy nhiêu.

– Chuyên gia Lê Thị Phương Hoa –